Σύγχρονη Αρχιτεκτονική στην Ευρώπη των Άλπεων: Αυστρία - Γερμανία - Ελβετία

Το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του εγκαινιάζει, από το φθινόπωρο 2010, τον δεύτερο ετήσιο κύκλο διαλέξεων και εκθέσεων αρχιτεκτονικής. Οι κύκλοι αυτοί αποτελούν θεματικές ενότητες, καθώς επιδιώκουν να παρουσιάσουν τη σύγχρονη αρχιτεκτονική χωρών με κοινά χαρακτηριστικά, γεωγραφικά, γλωσσικά, καλλιτεχνικά, πολιτισμικά ή άλλα. Με τον τρόπο αυτό κατανοείται η αρχιτεκτονική πραγματικότητα συγκεκριμένων περιοχών όχι μέσα από μονόλογους μεμονωμένων διαλέξεων, αλλά μέσα από τη συγχρονική προσέγγιση κοινών κατά κανόνα αρχιτεκτονικών και ευρύτερα πολιτισμικών φαινομένων. Η επιλογή των περιοχών αυτών γίνεται με κριτήριο τον πλούτο των ιδεών και του έργου που μπορεί να παρουσιαστεί, καθώς και τη διεθνή ακτινοβολία και σημασία τους. Στόχος είναι άλλωστε οι εκδηλώσεις να αποτελέσουν αφορμή έμπνευσης και προβληματισμού για τους έλληνες αρχιτέκτονες και ευρύτερα για το ελληνικό κοινό.
Ο πρώτος κύκλος της περιόδου 20009-2010, με γενικό τίτλο «Υπερβόρειες διαθλάσεις της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής (οκτώ διαλέξεις και τρεις εκθέσεις), παρουσίασε τη σύγχρονη αρχιτεκτονική στις Βόρειες Χώρες, ή με την ευρύτερη έννοια στη Σκανδιναβία (Δανία-Νορβηγία-Σουηδία-Φινλανδία). Η επιτυχία του κύκλου αυτού, η προσέλευση και το ενδιαφέρον του κοινού και η γενικότερη συζήτηση και γνώση της αρχιτεκτονικής δραστηριότητας στις παραπάνω χώρες, επιβεβαίωσε τη γενικότερη αξία αυτής της ιδέας και μας ενθάρρυνε για την ανανέωση αυτών των συναντήσεων με έναν νέο κύκλο εκδηλώσεων. Ο κύκλος αυτός έχει να κάνει με την αρχιτεκτονική στις «γερμανόφωνες» χώρες υπό τη σκιά των Άλπεων, την Αυστρία, τη Γερμανία και την Ελβετία.
Δεν είναι σύμπτωση που οι τρεις αυτές χώρες αποτελούν ουσιαστικά και το κέντρο ανάπτυξης του μοντέρνου κινήματος στην αρχιτεκτονική μετά τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο. Στις χώρες αυτές αναπτύχθηκε ο πιο ριζοσπαστικός και «πολιτικός» αρχιτεκτονικός φονξιοναλισμός της δεκαετίας του 1920, που αποτέλεσε εξέλιξη αυτού που ονομάζουμε «ιστορικές πρωτοπορίες» και που στη Γερμανία εκφράστηκε μέσω του κινήματος του εξπρεσιονισμού. Το Βέρκμπουντ, η σχολή του Μπάουχαους και αρχιτέκτονες όπως οι Γκρόπιους, βαν ντερ Ρόχε και Μέντελσον στη Γερμανία, διατύπωσαν τη νέα αρχιτεκτονική και συνέβαλαν στη διεθνή της ανάπτυξη. Στην Αυστρία και την Ελβετία διαδόθηκαν άμεσα και με συνέπεια οι αρχές του μοντέρνου φονξιοναλισμού πάντα στη δεκαετία του 1920, ενώ σε μια ελβετική πόλη ιδρύθηκαν το 1928 και τα περίφημα Διεθνή Συνέδρια Μοντέρνας Αρχιτεκτονικής (CIAM). Για ό,τι αποτελεί τη μοντέρνα μας παράδοση, την παράδοση δηλαδή του μοντέρνου κινήματος, οι χώρες της Μεσευρώπης και καταρχήν η Γερμανία αποτελούν την πηγή της διεθνούς διάδοσης και επικράτησης.
Είναι κατά συνέπεια πολύ ενδιαφέρον να εξετάσουμε τι συμβαίνει σήμερα στην αρχιτεκτονική αυτών των χωρών. Η ανοικοδόμηση μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο και η έναρξη του ψυχρού πολέμου με τον πολιτικό και γεωγραφικό διαχωρισμό της Γερμανίας και γενικότερα της Ευρώπης, δημιούργησε πολύ διαφορετικές συνθήκες εξέλιξης. Στη Δυτική Γερμανία επιλέχτηκε στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες μια αρχιτεκτονική λειτουργική, διαφανής και αντιρητορική (Έγκον Άιερμαν), σε μια προσπάθεια εξορκισμού των οδυνηρών πολιτικών εμπειριών του πρόσφατου παρελθόντος. Στην Αυστρία, που είχε ήδη μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα δική της παράδοση με την εμπειρία της Απόσχισης (Sezession) του τέλους του 19ου αιώνα, ήδη στη δεκαετία του 1960 αναπτύσσονται ριζοσπαστικές τάσεις διεθνούς ενδιαφέροντος, όπως για παράδειγμα με την αρχιτεκτονική του Χανς Χολλάιν. Στη γερμανόφωνη Ελβετία, τέλος, επικρατεί η σχεδιαστική παράδοση του μοντέρνου κινήματος σε ένα πλαίσιο ουσιαστικής συνέχειας, καθώς ελβετοί αρχιτέκτονες υπήρξαν στον μεσοπόλεμο συμπρωταγωνιστές σε όλες τις πιο σημαντικές εμπειρίες (Βέρκμπουντ, Μπάουχαους, CIAM).
Η σημερινή κατάσταση της αρχιτεκτονικής σε αυτές τις χώρες χαρακτηρίζεται ουσιαστικά από δύο κατευθύνσεις: αφενός από τη «συνέχεια του μοντέρνου», αφετέρου από τη συμμετοχή στον διεθνή διάλογο με λιγότερο ή περισσότερο ριζοσπαστικές προτάσεις, ανάλογα με τις τοπικές ιδιαιτερότητες. Στη Γερμανία επικρατεί μάλλον ένα είδος τεχνολογικά εξελιγμένου «στοχαστικού μοντερνισμού», που αποφεύγει τη μορφολογική ρητορεία και τις ανώδυνες ή προκλητικές μορφοπλαστικές εξάρσεις. Στην Αυστρία συνεχίζεται με ενδιαφέρον ο ιδιότυπος μορφοπλαστικός πειραματισμός, που αναφέρεται αφενός στους «πατέρες» του 1960, αφετέρου σε κινήματα όπως αυτό της αποδόμησης (Coop-Himmelblau). Στην Ελβετία, τέλος, το «καλό ντιζάιν» συμβιώνει με εντελώς προσωπικές προσεγγίσεις αρχιτεκτόνων που ασκούν διεθνή επιρροή και που κινούνται σε έναν ιδιωματικό χώρο διαμόρφωσης μοναδιαίων αρχιτεκτονικών αντικειμένων με υψηλή ποιητική φόρτιση (Herzog & de Meuron).
Μετά από δεκαετίες εμπειρίας του μοντέρνου, του μεταμοντέρνου και των πιο πρόσφατων κινημάτων, η πραγματικότητα των χωρών υπό τις Άλπεις μπορεί να μας αποκαλύψει σήμερα τον σχεδιαστικό παλμό στη «βαθιά Ευρώπη» των προτύπων και των ιδανικών μας, που χαρακτήρισε την πορεία ενός αιώνα διεθνούς αρχιτεκτονικής. Είναι ο παλμός μιας αρχιτεκτονικής ισορροπημένης, ορθολογικής, που ξέρει να εκμεταλλεύεται τα τεχνολογικά δεδομένα και που είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη απέναντι στα κοινωνικά αιτήματα και στις απαιτήσεις για μια πιο ορθολογική χρήση του περιβάλλοντος και των ενεργειακών πηγών. Με τη φετινή σειρά των διαλέξεων μπορούμε να κατανοήσουμε τι σημαίνει για τις χώρες-πηγές του ευρωπαϊκού μοντέρνου κινήματος η «συνέχεια με την παράδοση», και ταυτόχρονα ποιοι είναι οι όροι και τα όρια των κεντροευρωπαϊκών πειραματισμών για μια αρχιτεκτονική του μέλλοντος. Για τους έλληνες αρχιτέκτονες, που όπως διαπιστώνεται συνεχώς κινούνται στον χώρο μιας ήπιας αναβίωσης της μοντέρνας γλώσσας, η εμπειρία αυτή μπορεί να είναι ιδιαίτερα εποικοδομητική γιατί μεταξύ άλλων μπορεί να δείξει πώς το μοντέρνο μπορεί στις αρχές του 21ου αιώνα να μεταβάλλεται σε κίνητρο ρηξικέλευθων προσεγγίσεων.

Οι εκδηλώσεις οργανώνονται από το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής σε συνεργασία με τις Πρεσβείες της Αυστρίας και της Ελβετίας, και με το Goethe-Institut στην Αθήνα.

Το πρόγραμμα των διαλέξεων έχει ως εξής:

13 Οκτωβρίου 2010 Herwig Spiegl από το γραφείο Alles Wird Gut Architektur (Α)
19 Ιανουαρίου 2011 Peter Sap από το γραφείο Querkraft Architekten (Α)
25 Φεβρουαρίου 2011 Roger Diener από το γραφείο Diener + Diener (CH)
16 Μαρτίου 2011 Stephan Braunfels (D)
15 Απριλίου 2011 Andréa Deplazes (CH)
11 Μαΐου 2011 Peter Kulka (D)
8 Ιουνίου 2011 Marc Collomb από το γραφείο Atelier Cube (CH)